W cieniu człowieka

"Był już październik i rozpoczęły się przelotne deszcze. Szczerniałe stoki pokryły się świeżą, puszystą trawą i w wielu miejscach ukazały się dywany różnorodnych kwiatów. Okres ten nazwałam Wiosną Szympansów."

Książka "W cieniu człowieka" to absolutna klasyka literatury przyrodniczej i jedno z najważniejszych dzieł w dziedzinie prymatologii, napisane przez wybitną brytyjską badaczkę Jane Goodall.  Publikacja, w Polsce ukazała się w 1974 roku, nakładem Państwowego Wydawnictwa Naukowego. Jane Goodalle od lat 60. ubiegłego wieku prowadziła badania nad szympansami w Parku Narodowym Gombe Stream w Tanzanii. Książka stanowi zapis początków jej rewolucyjnych badań. To, co czyni tę książkę tak wyjątkową, to głęboko osobiste i emocjonalne podejście Goodall. Nie jest to suchy, naukowy raport, lecz pasjonująca opowieść pisana z ogromnym szacunkiem, empatią i miłością do badanych zwierząt. Jane zamiast oznaczać szympansy numerami nadawała im imiona, tym samym David Greybeard, Goliath, William, Flo, Olly, Melissa, Flint, Figan, Faben czy Fifi stają się niemal bohaterami literackimi, z którymi przeżywamy ich radości, tragedie, narodziny i śmierci.

"Przez ponad pół roku starałam się, aby szympansy przezwyciężyły wrodzony lęk przed człowiekiem, lęk na skutek którego znikały w poszyciu, gdy tylko mnie zobaczyły. Na początku uciekały nawet wtedy, gdy znajdowałam się w odległości pięciuset metrów, oddzielona od nich parowem. Teraz jednak oba samce siedziały tak blisko, że prawie mogłam słyszeć ich oddechy."

Młoda, nieposiadająca formalnego wykształcenia Jane Goodall, z niezwykłą determinacją i cierpliwością, zdołała przełamać barierę nieufności dzikich szympansów i dokonać przełomowych odkryć. Naukowczyni opisywała, jak z czasem szympansy zaczęły tolerować jej obecność, pozwalając na obserwację ich życia społecznego, które okazało się zaskakująco złożone i bliskie ludzkiemu. To właśnie w Gombe Jane Goodall po raz pierwszy zaobserwowała, że szympansy używają narzędzi, które potrafią zmodyfikować do własnych potrzeb. Ponadto posiadają indywidualne osobowości i mają skomplikowane życie społeczne, w tym długotrwałe więzi rodzinne. Jane Goodall wykazała, że szympansy przeżywają stany emocjonalne, które wcześniej uważano za wyłącznie ludzkie, takie jak radość, smutek, strach, a nawet żałoba. Zaobserwowała u nich gesty bliskości oraz silne więzi emocjonalne, zwłaszcza między matkami a potomstwem. 

"Zeszliśmy z góry do obozu milcząc cały czas, gdyż myśleliśmy o młodej samicy przerażonej cudem narodzin, podobnie jak wiele innych matek ludzi czy zwierząt. I tak Melissa, po raz pierwszy od momentu opuszczenia swej matki, dzieliła gniazdo z innym szympansem."

W 1977 roku naukowczyni założyła Instytut Jane Goodall (JGI), który wspiera nie tylko badania w Gombe, ale przede wszystkim angażuje się w ochronę szympansów i ich siedlisk. Jane zakończyła karierę badawczą w 1986 roku i poświęciła się problematyce globalnego aktywizmu. Jane Goodall była autorką wielu książek naukowych i popularnonaukowych. Poza publikacją "W cieniu człowieka", w Polsce ukazały się takie tytuły jak: "Zabójcy bez winy", "Przez dziurkę od klucza. Najważniejsza książka o naszych najbliższych krewnych" oraz "Księga nadziei. Poradnik przetrwania w trudnych czasach". Jane Goodall stała się symbolem etyki w nauce, pionierskich badań oraz globalnego ruchu na rzecz humanitarnego traktowania zwierząt i ochrony środowiska. Jej historia to dowód na to, że pasja i empatia mogą zmienić świat. Naukowczyni zmarła 1 października 2025 roku w wieku 91 lat.

"Szczególnie lubiłam siedzieć w lesie podczas deszczu, słuchać odgłosów kropli uderzających w liście i mieć uczucie, że jestem całkowicie otoczona światem przyćmionych, mglistych zieleni i brązów." 

🎬  Jane Goodall: nadzieja na przyszłość