Pamiętamy o tych, którzy odeszli

Sosnowiec - to miasto wielokulturowe z bogatą i ciekawą historią. Przez lata skupiało wśród swoich mieszkańców wyznawców rożnych religii i kultur. Społeczność żydowska stanowiła dużą grupę zamieszkującą Sosnowiec i okolice Zagłębia Dąbrowskiego. Wojna przyniosła niepowetowane straty. Świat, który istniał, odszedł w zapomnienie. Lecz ślady obecności Żydów w Sosnowcu są widoczne do  dnia dzisiejszego.  "Przewodnik po żydowskim dziedzictwie Sosnowca" jest doskonałym tego świadectwem, dokumentującym spuściznę sosnowieckich Żydów. Swoją podróż rozpoczynamy od dzielnicy Modrzejów, gdzie najdłużej istniało skupisko społeczności żydowskiej. Modrzejów od 1706 roku było prywatnym miastem, w którym zamieszkiwało wielu Żydów. Dzięki ówczesnemu właścicielowi - Franciszkowi Modrzewskiemu - Żydzi utworzyli tam kirkut (cmentarz żydowski), mykwę (żydowską łaźnię rytualną) oraz synagogę (miejsce odprawiania modłów). To stało się podwalinami do utworzenia kahału - gminy żydowskiej. Spacerując od Rynku poprzez kolejne uliczki, na każdym kroku napotykamy ślady bytności i działalności Żydów. Do dnia dzisiejszego istnieje tam najstarsza sosnowiecka nekropolia - kirkut, który powstał w 1786 roku. Znajduje się tam wiele starych i cennych nagrobków, w tym najstarsza odnaleziona macewa z grobu krawca z 1820 roku. 

 

Na terenie Sosnowca społeczność żydowska miała swoją partię - Bund - o charakterze lewicowym, istniało  również Żydowskie Towarzystwo "Kultur-Liga", które krzewiło kulturę wśród ubogiej młodzieży. Ponadto działały w Sosnowcu: Żydowskie Gimnazjum Koedukacyjne, Towarzystwo Żydowskich Przemysłowców Sosnowca, Żydowskie Towarzystwo Dramatyczne Mózyczno-Chóralne "Lira", Stowarzyszenie "Nadzieja", które niosło pomoc ubogim, schorowanym mieszkańcom oraz wiele innych ugrupowań. Publikacja, w oparciu o bogatą bibliografię oraz wspomnienia i świadectwa mieszkańców, drobiazgowo odtwarza świat i kulturę żydowską, jaka przez lata funkcjonowała w Sosnowcu. 

 

 W kolejnych rozdziałach przenosimy się do centrum miasta. Poznajemy też historię kilku wybranych osób, które swoje życie związały z  Sosnowcem. Przedstawiciele społeczności żydowskiej mieli swój znaczący wkład w rozwój i modernizację miasta. Byli to przedsiębiorcy, przedstawiciele firm i zakładów, a także artyści i kupcy. Warto w tym momencie wspomnieć sylwetkę Władysława Szpilmana i jego rodziny. Historię tego wyjątkowego człowieka upamiętnił Roman Polański w filmie "Pianista" (2002). Film powstał w oparciu o opublikowane wspomnienia Władysława Szpilmana z czasów wojny. Mniej znaną postacią jest Bella Darvi - Bajla Węgier - jedna z najpiękniejszych kobiet kina lat 50. Jej krótka, lecz wyjątkowo błyskotliwa kariera została przedwcześnie przerwana przed tragiczną śmierć. Ta i wiele innych postaci ze społeczności żydowskiej znalazło swój ślad i upamiętnienie w przewodniku. 

 

Ogromnym atutem tej publikacji jest bogactwo zdjęć, dokumentujących życie dawne i obecne mieszkańców Sosnowca. Przejmującym i wzruszającym elementem, który warto podkreślić, jest zapis wspomnień świadków historii. Krótkie fragmenty relacji z czasów wojny i okupacji poruszają do głębi i napawają refleksją nad życiem i przeszłością. Publikacje, takie jak "Przewodnik po żydowskim dziedzictwie Sosnowca" są dla nas zarazem cennym źródłem informacji oraz stanowią bramę, przez którą przechodzimy i zaglądamy w świat, który przeminął. Pamięć o tym co dawne żyje w następnych pokoleniach. Przeżycia i ludzkie wspomnienia zapisane w murach, budynkach i każdym kamieniu tego miasta. To nasze dziedzictwo, warto je poznać i chronić od zapomnienia. Dlatego właśnie gorąco zachęcam do sięgnięcia po tą wyjątkową publikację. Dla miłośników historii Sosnowca i  Zagłębia Dąbrowskiego to prawdziwa perełka.